De coronacrisis is een uitdaging voor alle ouders die werk en zorg nu langdurig in huis moeten combineren. De meeste gezinnen kunnen deze moeilijke situatie wel aan, maar gezinnen met meervoudige problematiek missen die veerkracht. Hans Bellaart, onderzoeker bij KIS en pedagoog, zet de feiten op een rijtje en geeft meteen tips voor professionals die met deze gezinnen werken.
Het contact met ruim 5000 leerlingen is verloren sinds de scholen zijn gesloten, blijkt uit onderzoek van de Algemene Vereniging Schoolleiders. Uit wat voor een gezinnen komen die leerlingen?
‘Veel van deze gezinnen hebben een migratieachtergrond en hadden ook voor de coronacrisis al te maken met meervoudige problematiek. Bellen, mailen, appen, langsgaan of het bezorgen van brieven in verschillende talen, helpt soms niet. Vooral in het speciaal onderwijs is een grote groep leerlingen die veel baat heeft bij een goede dagstructuur. Het gebrek daaraan kan leiden tot frustratie en spanning in gezinnen.’
Klopt het dat in die gezinnen door de coronacrisis huiselijk geweld nu meer voorkomt?
‘Bij scholen, wijkteams en jeugdgezondheidszorg komen inderdaad signalen binnen dat kindermishandeling in deze coronacrisis vaker voorkomt. Op 9 april 2020 is voor het onderwijs een app ‘meldcode kindermishandeling’ gelanceerd.’
Neem bijvoorbeeld een alleenstaande, overbelaste moeder van Antilliaanse afkomst die geen geld heeft voor haar mobiele abonnement en vindt dat de kinderen af en toe wel een klap verdienen. Of een gezin van Poolse afkomst, dat plotseling is verhuisd naar een klein vakantiehuisje, vanwege het ontslag in verband met corona
Is deze problematiek specifiek voor gezinnen met een migratieachtergrond?
‘Nee, dit komt onder alle bevolkingsgroepen en in alle lagen van de bevolking voor. Maar de algemene maatschappelijke problemen waar gezinnen mee kunnen kampen, komen relatief veel voor bij migrantengezinnen en kunnen ernstiger zijn. Kinderen met een migratieachtergrond groeien bijvoorbeeld bijna zes keer zo vaak op in armoede als kinderen met een Nederlandse achtergrond. Ook wonen ze vaker in een eenoudergezin.’
Dus de achtergrond kan wel een rol spelen?
‘Klopt. De migratieachtergrond kan de sociale problematiek nog complexer maken. Denk aan de taal- en communicatieproblemen, onbekendheid met het Nederlandse systeem, het gebrek aan zelfredzaamheid, de eenzaamheid door het missen van een groter familienetwerk, de cultuurverschillen tussen kinderen en ouders en tussen ouders en instellingen, de angst en het wantrouwen naar instanties. Maar verder kan de context van ieder gezin wel verschillen. Neem bijvoorbeeld een alleenstaande, overbelaste moeder van Antilliaanse afkomst die geen geld heeft voor haar mobiele abonnement en vindt dat de kinderen af en toe wel een klap verdienen. Dat is weer een ander situatie dan een gezin van Poolse afkomst, dat plotseling is verhuisd naar een klein vakantiehuisje, vanwege het ontslag in verband met corona en het wegvallen van de woning bij de werkgever. Of een gezin dat gevlucht is uit Syrië, met een depressieve moeder en een overspannen vader die af en toe gewelddadig wordt. Of een gescheiden Marokkaanse moeder, die niet goed Nederlands spreekt, moeite heeft om de kinderen structuur te bieden en de voordeur niet opent uit angst dat ‘ze de kinderen komen weghalen’’.
Blijf volharden in een actieve benadering. Communiceer niet teveel via het kind, maar rechtstreeks met de ouders
Lopen kinderen uit gezinnen met een migratieachtergrond een extra risico?
‘Ja, omdat de afstand naar scholen, wijkteams en zorgvoorzieningen voor deze gezinnen groter is dan gemiddeld. De instellingen slagen er niet altijd in deze ouders en kinderen tijdig en effectief te bereiken. Ook vinden professionals de communicatie met deze ouders en het omgaan met cultuurverschillen soms lastig en hebben zij weinig ‘tools’ in handen die toegesneden zijn op de specifieke kenmerken en behoeften van deze gezinnen.’
Hoe kunnen leerkrachten en hulpverleners deze gezinnen beter bereiken en helpen?
‘Ik heb de volgende tips voor professionals in onderwijs en hulpverlening:
1. Actieve outreachende benadering
Blijf volharden in een actieve benadering. Communiceer niet teveel via het kind, maar rechtstreeks met de ouders. Dit kost soms veel tijd en is, zeker als zij de Nederlandse taal niet goed spreken, niet eenvoudig. Als het niet wil vlotten, zoek dan contact met sleutelfiguren, vrijwillige intermediairs van migrantenzelforganisaties (vrouwencentrum, culturele vereniging, religieuze stichting). Deze intermediairs lukt het vaak wel om de gezinnen effectief te bereiken.
2. Samenwerking tussen intermediairs en professionals
Sleutelfiguren bieden een vertrouwd gezicht uit de eigen gemeenschap, zij spreken de taal, kennen de culturele codes en het netwerk rond het gezin en kunnen vaak deuren openen die voor anderen gesloten blijven. Zie hen echter niet als goedkope tolken. Bouw aan een gelijkwaardige samenwerkingsrelatie, een gedeelde visie op de problematiek van gezinnen en de meerwaarde van onderlinge samenwerking.
3. Sensitiviteit van professionals
In deze coronacrisis is het contact met een professional van school of de hulpverlening van groot belang om escalatie te voorkomen. Kies voor een persoonlijke, niet te formele benadering, neem tijd voor het opbouwen van vertrouwen en het overbruggen van taal- en cultuurverschillen. De lijn openhouden kan het verschil maken. Juist bij deze kwetsbare gezinnen vergt het sensitiviteit van de professional om te werken vanuit respect voor de leefwereld van het gezin om het gevoel van afwijzing te voorkomen.
4. Investeer in een cultuursensitieve aanpak, ook na de coronacrisis
Blijf ook na de coronacrisis investeren in de contacten met sleutelpersonen en het ontwikkelen van culturele sensitiviteit. Maatwerk voor deze gezinnen is makkelijker gezegd dan gedaan. Het vraagt wel degelijk om specifieke kennis, houding en vaardigheden. Sommige ouders zijn zelf opgevoed met lijfstraffen en hanteren andere normen wat betreft straffen dan in Nederland gebruikelijk. Als je zegt: ‘In Nederland accepteren wij het slaan van kinderen niet”, dan schep je afstand. Help de ouders stap voor stap zoeken naar alternatieven, zonder hun gedrag af te wijzen. Om ingesleten gewoonten te veranderen is tijd nodig.’
Ten slotte: maak je je zorgen om alle gezinnen met een migratieachtergrond?
‘Nee, zeker niet! Het is niet mijn bedoeling om gezinnen met een migratieachtergrond een probleemstempel op te drukken. Wel zijn er specifieke risico’s die het omgaan met complexe gezinsproblematiek lastiger kunnen maken. Het gaat om kinderen in zeer kwetsbare omstandigheden, zeker in deze coronacrisis. Zoek daarom samenwerking met sleutelpersonen om deze gezinnen effectief te bereiken en zoek samen naar de meest passende cultuursensitieve benaderingswijze om escalatie in het gezin te voorkomen.’
bron: kis.nl
