Cultuur kan onze waarneming over andere culturen/personen vervormen zonder dat we daar bewust van zijn. Vanuit de filosofie van Mahdi e.a. is cultuur onzichtbaar (Mahdi, Obihara, Maarse, Nunez, & Hagenbeek, 2019). Cultuur is van iedereen en is veel meer dan alleen van een land. Met andere woorden door onze culturele bril op te doen kunnen we onze waarneming verruimen, maar daarentegen ook beperken. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de onzichtbare cultuur weer zichtbaar wordt?
Wat is cultuur?
We gaan het hierbij niet hebben over cultuur op het gebied van literatuur, kunst, muziek etc., maar over de menselijke activiteit en de patronen daarvan die vormen tot een betekenis en cultuur. Cultuur hoort bij een bepaalde groep en we hebben cultuur in onze groepen aangeleerd. Volgens de sociaal psycholoog Geert Hofstede is cultuur de collectieve mentale programmering die de leden van een groep onderscheidt van die van andere groepen (Hofstede & Hofstede 2016). Dus ieder persoon heeft in de loop van haar of zijn leven bepaalde patronen van denken, voelen en handelen aangeleerd. Deze draagt hij/zij met zich mee en worden ook vastgezet in de persoonlijkheid.
Cultuur is aangeleerd met behulp van programmering
Dus cultuur hoort niet bij een nationaliteit of een land, maar hoort bij een groep. Het kan zo zijn dat bij een land of een maatschappij meerdere culturen voorkomen. Als individu hoor je bij een bepaalde groep en maak je ook bepaalde ontwikkelingen mee door je persoonlijke interesses, vriendenkringen, reizen en studies. Hierdoor ontwikkel je je tot een unieke individu en dit doe je door je eigen programmering. Volgens Geert Hofstede gebeurt de programmering op 4 manieren die ik hieronder verder zal benoemen.
Opvoeding: Op jonge leeftijd wordt door je opvoeding aangeleerd hoe je je hoort te gedragen in bepaalde situaties. Als je bijvoorbeeld iets krijgt hoor je te bedanken. Je hebt dat heel vroeg al van je ouders aangehoord en elke keer als je het doet, krijg je een goedkeuring. Dit gaat zo door totdat je vanzelf gaat bedanken. Zo denken we onbewust dat bedanken bij het krijgen van een cadeau normaal is.
Socialiseren: Socialisatie ontwikkelen we door met anderen om te gaan. Doordat kinderen het van familie, ouderen, vrienden zien, weten ze hoe ze zich horen te gedragen of hoe ze zich juist niet horen te gedragen. Door de omgeving van een kind groeit de ontwikkeling. Ze zien dat hun naasten elkaar groeten en leren dezelfde manier over te nemen.
Normen en waarden van je eigen groep: Normen zijn sterk afhankelijk van iemands religieuze, culturele, sociale en maatschappelijke achtergrond. Wat binnen de ene context als belangrijk wordt beschouwd, kan in een andere context betekenisloos zijn of zelfs positief / negatief gewaardeerd worden. Via normen en waarden van je eigen groep leren we wat we zouden moeten doen. Volgens de normen en waarden binnen de Turkse cultuur is het bijvoorbeeld gewenst om uit respect oudere mensen te groeten door hun hand te kussen en deze naar je voorhoofd te brengen.
Waarneming: Via waarneming kunnen we zelf deelnemen aan het proces van ‘leren door programmering’ door zelf om ons heen te kijken of te luisteren. Door ons bijvoorbeeld te verdiepen in diverse kunst, literatuur, muziek en geschiedenis kunnen we onbewust of bewust keuzes maken hoe we ons willen gedragen.
Het onzichtbare niveau of de verborgen dimensie van cultuur
Volgens de Amerikaanse antropoloog Edward Hall kunnen we drie niveaus van cultuur onderscheiden.
1.Het derde niveau: Hier bevinden zich de zichtbare vormen van cultuur die duidelijk te waarnemen zijn door de buitenstaander. Je kunt hierbij denken aan de traditionele klederdracht of de traditionele keuken.
- Het tweede niveau: Hier bevinden zich de gedragsregels die goed bekend zijn voor de leden van de groep. Ze kunnen ze ook goed benoemen, maar leggen het zelden uit aan de leden buiten de groep. In bepaalde landen is de linkerhand een onreine hand en is het de gewoonte dat het wordt gebruikt voor het afvegen van de billen. De rechterhand wordt gebruikt voor het eten.
- Het eerste niveau: Hier zijn de regels die alle groepsleden kennen en als norm hanteren. Ze zijn zo vanzelfsprekend en zo buiten bewustzijn dat ze niet genoemd kunnen worden. Hierdoor kunnen er ook culturele misverstanden ontstaan. Als je bijvoorbeeld ziek bent, zou je in Nederland eerst naar de huisarts moeten voor een verwijsbrief naar het ziekenhuis. Zonder verwijsbrief kun je door het ziekenhuispersoneel afgewezen worden.
Bewustwording met interculturele zorg
Kortom door bewustwording van de eigen cultuur en door het herkennen van de andere culturen kunnen we ervoor zorgen dat culturele diversiteit een bron van inspiratie en vernieuwing wordt. De verborgen dimensie van cultuur kan met behulp van interculturele zorg beter begrepen worden waardoor minder culturele misverstanden kunnen ontstaan.
Tuba Gulbahce
Orthopedagoog
Mahdi, R., Obihara, C., Maarse, D., Nunez, C. & Hagenbeek, E. (2019). Interculturele communicatie in de zorg. Assen, Nederland: Royal Van Gorcum BV.
Hofstede, G., Hofstede, G.J. & Minkov, M. (2016). Allemaal andersdenkenden, omgaan met cultuurverschillen. Amsterdam: Uitgeverij Contact.
